Muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən əldə olunan gəlirlər sahibkarlıq və qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlirlərdən ibarətdir (Vergi məcəlləsi 99.1)
Sahibkarlıq fəaliyyəti şəxsin müstəqil surətdə həyata keçirdiyi, əsas məqsədi əmlak istifadəsindən, əmtəə satışından, işlər görülməsindən və ya xidmətlər göstərilməsindən mənfəət götürülməsi olan fəaliyyətdir. Sahibkarlıq fəaliyyətindən gələn gəlirlərə aşağıdakılar aiddir.
1. Sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün aktivlərin təqdim edilməsi.
Sahibkarlıq fəaliyyətini hüquqi şəxs yaratmadan həyata keçirən Əliyev Ayxan məktəbli uniformaları istehsalı ilə məşğuldur. F/Ş Əliyev Ayxan sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə etdiyi avadanlıqlardan birini 12 000 AZN-ə satır. Əldə olunan gəlir sahibkarlıq fəaliyyətindən gələn gəlirdir.
2. Sahibkarlıq fəaliyyətinin məhdudlaşdırılması və ya müəssisənin bağlanmasına razılıq verilməsinə görə alınan gəlir.
Eyni ərazidə oxşar fəaliyyət göstərən iki təsərrüfat subyekti bir-birlərinə rəqib olmaq istəmirlər. Fərz edək ki , hər iki təsərrüfat subyekti yanacaq doldurma məntəqəsidir. “A” yanacaq doldurma məntəqəsi ”B” yanacaq doldurma məntəqəsinə bildirir ki , 20 000 AZN qarşılığında bu ərazidə fəaliyyətini tamamilə dayandırsın. Tərəflər razılığa gəldiyi təqdirdə , vəsait ”B” yanacaq doldurma məntəqəsinin gəliridir.
Nümunə:
Fərdi sahibkarın il ərzində gəliri aşağıdakı 2 hissədən ibarət olmaq şərti ilə 42 500 AZN olmuşdur.
- Aktivlərin təqdim edilməsindən gəlir 21 350 AZN
- Müəssisənin bağlanmasına görə əldə etdiyi gəlir 21150 AZN olmuşdur.
Vergiyə cəlb olunan illik gəlirindən gəlir vergisini müəyyən etsək, hər ikisinin əldə etdiyi gəlir vergiyə cəlb olunan gəliri olacaqdır.
42 500 * 20%(F/Ş Gəlir vergisi)= 8500 (Gəlir vergisi)
3. Əsas vəsaitlərin təqdim edilməsindən alınan və Vergi Məcəlləsinin 114.7 – ci maddəsinə uyğun olaraq gəlirə daxil edilən məbləğlər.
Fiziki şəxs 10 900 AZN məbləğində nəqliyyat vasitəsi alır. Həmin nəqliyyat vasitəsini 1 il işlətdikdən sonra 9 500 AZN-ə satır. Əsas vəsaitin satılma vaxtına qalıq dəyəri 8 175 AZN olmuşdur. (Əlavə qeyd: VM 114.3.3 maddəsinə əsasən nəqliyyat vasitələri-25% amortizasiya olunur) VM-nin 114.7 maddəsinə əsasən Əsas vəsaitlərin yenidən qiymətləndirilməsi zamanı yaranan müsbət fərq gəlirə daxil edilir.
9500 (satış qiyməti)-8175 (qalıq dəyəri)=1325 (gəlir)
4. Gəlirdən çıxılan məbləğlərin kompensasiya edilməsi və ehtiyatların azaldılması.
Öncəki illərdə fərdi sahibkar olan Səmədov Rauf şübhəli debitor (alacağı) borcu olan 8 500 AZN -nin ödənilmədiyi üçün öz gəlirindən çıxmışdır, lakin mal alan tərəf borcunu cari ildə geri ödəmişdir. Bu zaman həmin ödənilən məbləğ ödənildiyi ildə də gəlirə daxil edilməli və müvafiq olaraq gəlir vergisinə cəlb edilməlidir.
Beləliklə, sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə olunan gəlilər haqqında ətraflı məlumat almış olduq.
İndi isə qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə olunan gəlirlərin nədən ibarət olduğuna baxaq.
1. Faiz gəlirləri.
Nümunə:
Həsənov Sənan illik 10% dərəcə ilə A Bankına 10 000 AZN pul qoyuluşu həyata keçirir. İlin tamamında 1 000 AZN pul alacaqdır. Bildiyimiz kimi fiziki şəxslərin qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə etdiyi gəliri 14% dərəcə ilə vergiyə cəlb olunur (VM 101.2), eyni məcəllənin 123.1 maddəsində göstərilir ki, fiziki şəxslər faiz gəlirlərindən 10% dərəcə ilə ödəmə mənbəyində vergi tutulur.
Qeyd edək ki, fiziki şəxslərin faiz gəlirlərindən tutulan 10% vergi VM-nin 102.1.22-ci maddəsinə əsasən 2016 – cı il fevralın 1-dən etibarən 7 il müddətinə yerli bank və xarici bankın Azərbaycan Respublikasında fəaliyyət göstərən filialı tərəfindən fiziki şəxslərin əmanəti üzrə ödənilən illik faiz gəlirləri , habelə emitent tərəfindən inevestisiya qiymətli kağızlar üzrə ödənilən dvidend , diskont(istiqrazların nominalından aşağı yerləşdirilməsi nəticəsində yaranmış fərq) və faiz gəlirləri vergidən azaddır.
Bizim nümunədə güzəşt olmasa idi Həsənov Sənan A Bankına qoyduğu vəsaitə görə 1 000 AZN faiz gəliri əldə edəcəkdir ki, bundan da ödəmə mənbəyində 10% vergi tutulacaq idi.
1000 – (1000*10%) = 900 AZN net faiz gəliri
1000 – 900 = 100 AZN ödəmə mənbəyində vergi
Güzəşt olduğu üçün heç bir vergi tutulması olmayacaq.
2. Dividend
Dividend – hüquqi şəxsin öz təsisçilərinin (payçılarının) və yaxud səhmdarlarının xeyrinə xalis mənfəətinin (sadələşdirilmiş vergi ödəyiciləri tərəfindən vergi və xərclər çıxıldıqdan sonra gəlirin) bölüşdürülməsi, o cümlədən hüquqi şəxs ləğv edilərkən xalis mənfəəti hesabına formalaşan əmlakın (aktivlərin) bölüşdürülməsi, habelə səhmlərin (payların) xalis mənfəət hesabına artırılan nominal dəyəri hüdudlarında geri alınması ilə bağlı pul və ya digər ödəmələr şəklində etdiyi ödənişdir.
Nümunə
- A MMC -nin səhmləri Əliyev Əli Əli oğluna məxsusdur. İlin sonunda A MMC səhmdarın xeyrinə xalis mənfəəti bölüşdürərək Əliyev Əli Əli oğluna 14 200 AZN dvidend ödənişi həyata keçirir. Dvidend qeyri-sahibkarlıqdan əldə olunan gəlir olsada 14 % dərəcə ilə deyil, VM-nin 122.1 maddəsinə əsasən rezident müəssisə tərəfindən ödənilən dividenddən ödəmə mənbəyində 10 faiz dərəcə ilə vergi tutulur.
14 200 * 10% = 1420 AZN (ÖMV)
3. Əmlakın icarəyə verilməsindən gəlir
|
İCARƏ MÜNASİBƏTLƏRİ |
||||
|
İCARƏYƏ VERƏN |
İCARƏYƏ ALAN |
İZAH |
||
| 1 | Vergi ödəyicisi deyil (Vətəndaş) | Vergi ödəyicisi deyil (Vətəndaş) | İcarəyə verən VÖEN almalı, gəlirini bəyan etməlidir | |
| 2 | Vergi ödəyicisi deyil (Vətəndaş) | Fərdi sahibkar və ya Hüquqi şəxs | İcarəyəalan tərəf ÖMV tutmalı və ödənişi etməlidir | |
| 3 | Fərdi sahibkar | Fərdi sahibkar | İcarəyəalan tərəf ÖMV tutmalı və ödənişi etməlidir | |
| 3 | Fərdi sahibkar | Vergi ödəyicisi deyil (Vətəndaş) | İcarəyə verən öz vergisini özü ödəyib, gəlirini bəyan etməlidir | |
Qeyd: Vergi Məcəlləsinin 124.1 – ci maddəsinə əsasən daşınan və daşınmaz əmlakın icarəyə verilməsindən gəlir 14% dərəcə ilə ödəmə mənbəyində vergiyə cəlb olunur.
4. Royalti
Royalti – ədəbiyyat, incəsənət, yaxud elm əsərləri, proqram təminatı, kinematoqrafik filmlər və digər qeyri-maddi aktivlər üzərində müəllif hüquqlarından istifadə olunması, yaxud istifadə hüquqlarının verilməsinə görə, istənilən patentə, ticarət markasına, dizayn, yaxud modelə, plana, məxfi düstura, yaxud prosesə, sənaye, kommersiya, yaxud elmi təcrübəyə aid olan informasiyaya, sənaye, kommersiya və ya elmi avadanlıqdan istifadə, yaxud istifadə hüquqlarının verilməsinə görə mükafat şəklində alınan ödənişlərdir.
Nümunə:
Bəstəkar bəstələdiyi mahnını müqavilə əsasında səsləndirilməsi üçün müvafiq studiolara verir. Mahnı səsləndiriliyi üçün bəstəkara 5200 AZN royaltı hesablanmışdır. Qeyd etdiyimiz kimi royalti qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən gələn gəlirdir və ödəmə mənbəyində 14% dərəcə ilə vergi tutulub daha sonra ödənilməlidir.
5200 – (5200*14%) = 4472 AZN (bəstəkarın net gəliri)
5200 * 14% = 728 AZN royaltidən ödəmə mənbəyində vergi
5. Vergi ödəyicisinə bağışlanmış borcun məbləği
Sahibkarlıq fəaliyyətini hüquqi şəxs yaratmadan həyata keçirən fiziki şəxs malların təqdim edilməsi , işlərin görülməsi və xidmətlərin göstərilməsi üzrə AA müəssisəsindən 2300 AZN debitor borcu yaranmışdır. AA müəssisəsi borcu ödəmədiyindən fərdi sashibkar həmin borcu ümidsiz borc kimi silmişdir. Silinən məbləğ isə AA müəssisənin gəliridir və müvafiq olaraq vergi tutulur.
6. Sahibkarlıq fəaliyyəti məqsədləri üçün istifadə olunmayan aktivlərin təqdim edilməsindən gəlir
Bu mövzu ilə əlaqədar iki hala baxaq.
1-ci halda Əliyev Əli özünə məxsus olan 5000 AZN-ə aldığı qızıl zinət əşyalarını 5500 AZN-ə yenidən satır. Bu halda VM-nin 101.2 maddəsinə uyğun olaraq 14% gəlir vergisi hesablanmalıdır.
2-ci halda isə Əliyev Əli özünə məxsus olan evdəki soyuducusunu 2000 AZN-ə satır, bu halda isə VM-nin 102.7 maddənə uyğun olaraq qiymətli daşlardan və metallardan, qiymətli daşlar və metalların məmulatlarından, incəsənət əsərlərindən, əntiq əşyalardan və vergi ödəyicisinin sahibkarlıq fəaliyyətində istifadə edilən və ya istifadə edilmiş əmlakdan başqa, daşınan maddi əmlakın təqdim edilməsindən gəlir vergidən azad edilmişdir.
7. Təqvim ili ərzində alınan hədiyyə və mirasların məbləği
Alınmış hədiyyə və miras dedikdə iki əsas hala diqqət etmək lazımdır.
- Ailə üzvündən bağışlanma və ya miras qalma
- Digər şəxsdən alınma
Nümunə1:
İlk öncə 1-ci hala baxaq. Hüseynov Zaura atası tərəfindən ev bağışlanmışdır. Bağışlanan evin bazar dəyəri Hüseynov Zaurun gəliridir, amma eyni məcəllənin 102.1.3.2 maddəsindən bildirilir ki, bağışlanan və ya miras qalan əmanətlər ailə üzvündən alındıqda tam məbləğ vergidən azaddır.
Nümunə 2:
Hüseynov Zaura dostu tərəfindən Mersedes-Benz markalı avtomobil bağışlanmışdır. Qeyd edək ki , hədiyyə və miraslar birbaşa ailə üzvündən alınmadığı halda 20 000 AZN-əqədər olan hissəsi (VM 102.1.2.1) vergidən azaddır. Bağışlanan nəqliyyat vasitəsinin 20 000 AZN-dən çox olan hissəsindən gəlir vergisi hesablanmalı və bəyan edilməlidir.
8. Vergi ödəyicisinin aktivlərinin ilkin qiymətinin artdığını göstərən hər hansı digər gəlir
Fərdi sahibkar Səmədova Aytən 2018 ci ildə 50 000 AZN-ə aldığı nəqliyyat vasitəsinin qalıq dəyəri 37 500 AZN-dir. 2019 cu ildə F/S Səmədova Aytən həmin nəqliyyat vasitəsini satış məqsədi ilə yenidən qiymətləndirir, yenidən qiymətləndirmə zamanı nəqliyyat vasitəsinin qiyməti 40 000 AZN müəyyənləşdirilir. Yenidən qiymətləndirmə zamanı yaranan müsbət fərq F/S Səmədova Aytən-nin gəliridir və vergi hesablanacaqdır
40 000 – 37 500 = 2 500 AZN müsbət fərq
Aradakı müsbət fərq qeyri sahibkarlıq fəaliyyətindən gəlir olduğu üçün 14% dərəcə tətbiq olunmayacaq.
2 500 * 14% = 350 AZN (vergi)
9. Həyatın yığım sığortası
Həyatın yığım sığortası üzrə ödənilən ödənişlər və heç bir sığorta hadisəsi baş verməmişdirsə müddət başa çatdıqdan sonra əldə olunan gəlirlər iki yerə bölünür.
- Həyatın yığım sığortası üzrə 3 ilə qədər bağlanan müqavilələr
- Həyatın yığım sığortası üzrə 3 ildən az olmayan müddətə bağlanan müqavilələr
Nümunə 1:
Birinci halda fərz edək ki , işçi öz maaşından hər ay 100 AZN tutulub ödənilməklə Paşa Həyat sığorta ilə 1 il müddətinə həyatın yığım sığortası üzrə müqavilə bağlamışdır. Müqavilə sonunda Paşa Həyat sığorta şirkəti işçiyə 2200 AZN pul ödəyəcəkdir. Bu halda işçinin ödədiyi 1200 AZN çıxıldıqdan sonra vergiyə cəlb edilmə əməliyyatı aparılacaq.
2200-1200=1000 AZN
1000*10%=100 AZN (VM-nin 123.4 maddəsi)
İşçiyə çatacaq vəsait 2200-100=2100 AZN olacaqdır.
Nümunə 2:
Hüseynov Zamin ildə 500 AZN ödəməklə Paşa Həyat sığorta şirkəti ilə 3 illik həyatın yığım sığortası müqaviləsi bağlayır . Müddət sonunda Hüseynov Zamin 3300 AZN ödəniş alır . 3 il müddət tamamlandığı üçün VM-nin 102.1.8 maddəsinə əsasən vergidən azaddır.
Aradakı fərq 3300-1500=1800 AZN vergiyə cəlb olunmayacaqdır.
10. Xüsusi notarius tərəfindən aparılan notariat hərəkətlərinə, habelə notariat hərəkətləri ilə əlaqədar göstərilən xidmətlərə görə alınan haqlar
Qeyd edək ki, xüsusi notariuslar tərəfindən aparılmış notarial hərəkətlər xərclər nəzərə alınmadan ödəmə mənbəyində 10% vergiyə cəlb olunacaqdır.
Notarius tərəfindən dekabr ayında notarial hərəkətlərə görə 12 000 AZN xidmət haqqı alınmışdır. Bu xidmətlərə görə 7000 AZN xərc çəkilmişdir . VM-nin 96.1 maddəsinə əsasən xərclər nəzərə alınmadan 10% ödəmə mənbəyində vergi hesablanacaqdır.
12000*10%=1200 AZN vergi məbləği
11. Vəkillik fəaliyyəti ilə məşğul olan şəxslər tərəfindən bu fəaliyyətlə bağlı göstərilən xidmətə görə alınan haqq
Fəaliyyət sahəsi vəkillik olan və bu xidmətlərə görə il ərzində əldə etdiyi gəlir 20 000 AZN gəlirin əldə olunması ilə bağlı çəkilən xərc isə 4000 AZN olan fiziki şəxsin əldə etdiyi gəlir qeyri-sahibkarlıq fəaliyyətindən əldə olunan gəliridir 14% dərəcə ilə vergiyə cəlb olunacaqdır.
20 000 AZN ümumi gəlir – 4000 AZN xərc = 16 000 AZN vergiyə cəlb olunan gəlir
12. İdman oyunları ilə əlaqədar aparılan mərc oyunlarından əldə edilən uduşlar
Vergi Məcəlləsinin 99.3.12-ci maddəsinə əsasən, idman oyunları ilə əlaqədar aparılan mərc oyunlarından əldə edilən uduşlar muzdlu işə aid olmayan fəaliyyətdən gəlir kimi tövsif edilir. Ona görə də bu gəlirlər üçün vergi dərəcəsi 10 faiz təşkil edir. Məcəllənin 101.5-ci maddəsində qeyd olunub ki, idman oyunları ilə əlaqədar aparılan mərc oyunlarından, lotereyaların keçirilməsindən, habelə digər yarışlardan və müsabiqələrdən pul şəklində əldə edilən uduşlardan (mükafatlardan) iştirakla bağlı ödənilən pul vəsaiti (pul qoyuluşu) çıxılmaqla qalan məbləğdən 10 faiz dərəcə ilə vergi tutulur.
Nümunə:
TopAz idman mərc oyunlarında apardığı əməliyyata görə 1000 AZN vəsait verən Səfərov Eldar 1500 AZN mükafat udmuşdur bu zaman vergi hesablanması aşağıdakı kimi olacaqdır.
1500 AZN – 1000 AZN = 500 AZN * 10 % = 50 AZN
1500 – 50 AZN vergi = 1450 AZN net uduş məbləği
Müəllif: Kamal Hüseynzadə
____________________________________________________________________________________________________________________________
Buradaykən, Sizdən kiçik bir xahişimiz var. Bildiyiniz kimi, biz – “INNAB” komandası olaraq ana dilində peşəkar inkişafı təmin etmək məqsədi ilə məzmun (kontent) yaratmaqla da məşğuluq. İşinə məsuliyyətlə və həvəslə yanaşan komandamız bu işi təmənnasız şəkildə yerinə yetirir. Komandamız məzmunlarımızın daha çox insanların izləməsini görüb daha da motivasiya olur. Bu işdə sizin də dəstəyinizə ehtiyacımız var. Bu postu paylaşmaqla, həmçinin hər baxıb bəyəndiyiniz videoları, məqalələri daha çox insana tövsiyyə etməklə, youtube kanalımıza, bloqumuza, facebook/linkedin/instagram səhifəmizə abunə olmaqla həm bizi motivə edə, həm də peşəkar inkişafınız üçün zəmin yarada bilərsiniz.
