Verilənin ortalamaya nəzərən hansı istiqamətdə yerləşdiklərini ölçmək üçün Z skordan istifadə edilir. Z skorun -3 və +3 arasında qiymət alması verilənlərin normal paylanması mənasına gəlir. Aşağıdakı düstur ilə hesablanır:
Misal: fərz edək ki, riyaziyyat dərsi üzrə ortalama imtahan balı 490, standart yayınması isə 100-dür. Nəticəsi 620 olan testin Z skorunu hesablayın.
Nəticəsi 620 olan testin ortalamadan yayınması 1.3-dür. Bu göstərici də -3 və +3 arasında olduğu üçün, 620 normal verilən gəbul edilir.
Verilənlər iki formada paylanır: Skewness, Kurtosis
Skewness: verilənlərin paylanmasının simmetrik və ya qeyri-simmetrik olmasını göstərir.
Kurtosis: verilənlərin paylanmasının mərkəzə nəzərən hansı formada yerləşdiyini göstərir.
Verilənlərin kvartallar üzrə bölğüsü: kvartallar sıralanmış verilənləri (kiçikdən böyüyə) hər birində eyni sayıda verilən olmaq şərtilə 4 təbəyə ayırır.
Birinci kvartaldan (K1) solda verilənlərin 25%-i, sağda isə 75%-i yerləşir. İkinci kvartala median deyə bilərik, çünki verilənlərin 50%-i K2-dən solda, 50%-i də sağda yerləşir. Yalnız 25% verilən K3-dən böyükdür. Sıralanmış verilənlər (kiçikdən böyüyə) çoxluğunda kvartalların mövqeyi aşağıdakı düsturların köməyi ilə təyin edilir.
K1(mövqe) = (n+1)/4; K2(mövqe) = (n+1)/2; K3(mövqe) = 3(n+1)/4;
n – verilənlərin sayı
Əgər kvartalın mövqeyi tam rəqəm verməzsə (misal: 2.5) o təqdirdə kvartal uyğun iki verilənin ortalaması olaraq seçilir. Gəlin misal üzərindən baxaq:
Misal: sıralanmış verilənlər çoxluğu: 11; 12; 13; 16; 16; 17; 18; 21; 22; n=9
K1 (mövqe) = (9+1)/4 = 2.5; ikinci və üçüncü mövqedə duran verilənlərin ortalaması bizim birinci kvartaldır ; K1 = (12 + 13)/2 = 12.5
K2 (mövqe) = (9+1)/2 = 5; 5-ci sırada duran rəqəm bizim ikinci kvartaldır, eyni zamanda həm də mediandır (tənbölən). K2 = median = 16
K3 (mövqe) = 3(9+1)/4 = 7.5; K3 = (18+21)/2 = 19.5
K3 – K1 ortada olan 50% verilənin yayınmasını ölçür. Heç vaxt lazımsız verilənlər (outliers) təsir etmir. Misal üzərindən bunu daha aydın görmək olar:
Verilənlərin kvartallar üzrə xanalar şəklində göstərilməsi “boxplot” adlanır. Verilənlərin paylanmasının simmetrik və ya qeyri-simmetrik olmasına “boxplot” üzərindən nəzər yetirək.
Misal: verilənlərin paylanmasına nəzər yetirsək görürük ki, verilənlərin paylanma forması sağa doğru əyridir.
Buradaykən, Sizdən kiçik bir xahişimiz var. Bildiyiniz kimi, biz – “INNAB” komandası olaraq ana dilində peşəkar inkişafı təmin etmək məqsədi ilə məzmun (kontent) yaratmaqla da məşğuluq. İşinə məsuliyyətlə və həvəslə yanaşan komandamız bu işi təmənnasız şəkildə yerinə yetirir. Komandamız məzmunlarımızın daha çox insanların izləməsini görüb daha da motivasiya olur. Bu işdə sizin də dəstəyinizə ehtiyacımız var. Bu postu paylaşmaqla, həmçinin hər baxıb bəyəndiyiniz videoları, məqalələri daha çox insana tövsiyyə etməklə, youtube kanalımıza, bloqumuza, facebook/linkedin/instagram səhifəmizə abunə olmaqla həm bizi motivə edə, həm də peşəkar inkişafınız üçün zəmin yarada bilərsiniz.
